Chluba przeszłości – dumą współczesności. Sesja naukowa Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Drelowskiej

- Ważne jest dziedzictwo wiary, która kształtuje nasze postawy. My tylko przywracamy pamięć o naszych Unitach; ale oni nam zostawili coś pięknego – mądre życie; niekoniecznie radosne, może trudne lecz dziś z ich mądrości korzystamy - mówił ks. prałat Roman Wiszniewski podczas sesji Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Drelowskiej. W sobotę 1 lipca, w sali widowiskowej Gminnego Centrum Kultury odbyło się spotkanie, którego celem było podsumowanie dotychczasowych działań służących upamiętnieniu Męczenników Podlaskich oraz próba podjęcia nowych inicjatyw, w tym stworzenie filmu fabularnego o Szymonie Pawluku – przywódcy Unitów Drelowskich.

Przez minione lata podjęto wiele działań, służących upamiętnieniu Unitów w Drelowie. Uczyniono to zarówno w wymiarze materialnym jak i duchowym. Pierwszym akcentem upamiętnienia bohaterów 1874 r. było ufundowanie – w 1996 r. – przez samorząd gminy, krzyża i okazałej tablicy z nazwiskami 13 ofiar męczeńskiej tragedii. Zostały one umieszczone na frontonie kościoła, do dziś jedynego światka tamtej historii. W następnym – 1997 r. zostały umieszczone w kościele dwie pamiątkowe tablice: ks. Janowi Welinowiczowi – ostatniemu proboszczowi, który nie zgodził się z decyzją władz carskich na przyjęcie prawosławia, który swoje życie zakończył w chełmskim więzieniu; oraz ks. Karolowi Wajszczukowi – pierwszemu proboszczowi katolickiej parafii drelowskiej, który spowodował spisanie zeznań świadków męczeństwa Unitów Drelowskich z 17 stycznia 1874 r.

Od 1998 r. ks. Roman Wiszniewski, ówczesny proboszcz parafii drelowskiej, podjął nabożeństwa służące upamiętnieniu męczenników – Apele Unickie oraz Droga Krzyżowa szlakiem Unitów Drelowskich.

Od pierwszych lat XXI w. kult Unitów rozwijał się z każdym rokiem. Jest to wynikiem zaangażowania podmiotów lokalnych: parafii w Drelowie z proboszczami: ks. prał. Romanem Wiszniewskim i ks. prał. Wiesławem Mańczyną, miejscowych szkół oraz samorządu gminnego, GCK, TPZD czy Grupy Teatralnej.

Zewnętrznymi wyrazami pamięci o Unitach w Drelowie są: nadanie głównej ulicy w miejscowości nazwy Męczenników Podlaskich; miejscowa szkoła nosząca imię Unitów Drelowskich; cztery dwustronne tablice umieszczone przy kościele parafialnym, na których znajdują się informacje dotyczące historii parafii, w tym tragedii Unitów; Izba Pamięci Męczenników Podlaskich znajdująca się przy budynku parafialnym; liczne prace dyplomowe i naukowe dotyczące historii Unitów; dzieła malarskie które można podziwiać w budynkach gminy czy szkoły. W 2006 r. z inicjatywy i przy współudziale ks. prałata Mieczysława Stefaniuka została odbudowana kaplica przydrożna, która została pierwotnie wzniesiona po roku 1905 – jako wyraz wdzięczności za ukaz tolerancyjny. Kapliczka została zniszczona przez Niemców w 1944 r. W 2013 r. na drelowskim cmentarzu został wzniesiony krzyż oraz pamiątkowa tablica Unitom, którzy na nim spoczywają.

W lipcu 2014 r. w miejscu, w którym stała gajówka Szymona Pawluka został wzniesiony pamiątkowy krzyż.

Ważnym elementem są coroczne obchody 17 stycznia męczeńskiej śmierci, które obejmują złożenie kwiatów przed kościołem parafialnym – jedynym „niemym świadku” męczeństwa, Msza św. w intencji społeczności szkolnej i lokalnej oraz apel i spektakl teatralny przygotowany przez nauczycieli i uczniów z miejscowej szkoły.
- Inicjatorem drelowskich spektakli o tematyce unickiej i ich pierwszym autorem był ks. proboszcz Roman Wiszniewski, który to tematyką teatralną dziejów Unickich zaszczepił cząstkę o wrażliwej duszy polonistkę Ewę Strok, która początkowo wspólnie z księdzem, a następnie samodzielnie każdego roku tworzyła nowe scenariusze - wskazał w prezentacji Franciszek Jerzy Stefaniuk – Prezes TPZD, który prowadził spotkanie.

Do tej pory w spektaklach szkolnych ogółem wzięło udział łącznie ponad 280 uczniów oraz 123 osoby przygotowujące i zabezpieczające realizację spektakli.
Ważnym wydarzeniem była Wielka Rekonstrukcja Męczeństwa Unitów Drelowskich, która miała miejsce 30 marca 2014 r. Dla zorganizowania tego przedsięwzięcia zawiązał się zespół partnerski ds. rekonstrukcji w składzie: Gimnazjum im. Unitów Drelowskich, Parafia Drelów, Samorząd Gminy Drelów, Urząd Marszałkowski w Lublinie, GCK w Drelowie, TPZD, Stowarzyszenie Kobiet Aktywnych, Bialskopodlaska Lokalna Grupa Działania, OSP Drelów, Poligraf (drukarnia). W widowisku wzięło udział ponad 180 osób jako aktorów i statystów oraz 20 osób przygotowujących przedsięwzięcie i dwie grupy rekonstrukcyjne. Obszerne fragmenty Wielkiej Rekonstrukcji zaprezentowane zostały we wrześniu 2014 r. podczas dożynek diecezjalnych w Woli Gułowskiej.

Następna rekonstrukcja pn. „Drelów silny wiarą” została zrealizowana 23 lipca 2016 r. w czasie Światowych Dni Młodzieży. Zaprezentowano sceny męczeńskiej śmierci Unitów Drelowskich oraz bolesne karty historii II wojny światowej. Rekonstrukcja ta, jak i poprzednia, obejmowała ponad 2 tysiące widzów oraz wielu kapłanów z biskupami. Rekonstrukcja została wystawiona w ramach diecezjalnego etapu Światowych Dni Młodzieży. Narracja rekonstrukcji przedstawiona była widowni w trzech językach: polskim, rosyjskim i angielskim. Udział w rekonstrukcji wzięło ponad 130 osób.

W 2021 r. powstał film „Znicze pamięci, czyli historia parafii w Drelowie” zrealizowany przez TPZD. Film opowiada historię drelowskiego kościoła od jego powstania w 1653 r. do czasów współczesnych. Film był częścią realizacji projektu obejmującego dofinansowanie gruntownego remontu świątyni parafialnej.